Schletz Alfons Franciszek (1911–1981), ksiądz, misjonarz, historyk, założyciel i redaktor półrocznika „Nasza Przeszłość”. Ur. 29 III w Ostrowitem pod Chojnicami, był synem Józefa (zm. 1941), urzędnika, i Anny z domu Berndt (zm. 1955).
S. w l. 1923–7 uczył się w Państwowym Gimnazjum Klasycznym w Chojnicach; równocześnie uczęszczał na lekcje muzyki w klasie skrzypiec. W r. szk. 1927/28 kontynuował naukę w Małym Seminarium Księży Misjonarzy w Wilnie. Dn. 30 VIII 1928 wstąpił do Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie. Uczył się aż do matury w maju 1932 w gimnazjum tegoż Zgromadzenia na Kleparzu. Śluby wieczyste złożył 27 XI 1930. W l. 1932–7 studiował filozofię i teologię w Instytucie Teologicznym Księży Misjonarzy w Krakowie na Stradomiu. W okresie studiów opublikował dwadzieścia artykułów, głównie w wydawanych przez Zgromadzenie czasopismach (m.in. w „Meteorze” i „Rocznikach obydwóch Zgromadzeń”). W r. 1933 wraz z księdzem Wacławem Jęczmionką wydał jeden numer kwartalnika „Przyjaciel Polskiej Misji w Chinach”. Dn. 20 XII 1936 S. przyjął święcenia kapłańskie. Wkrótce ukończył ostatni semestr studiów teologicznych. Dn. 24 III 1937 został mianowany wikariuszem paraf. św. Wincentego przy kościele św. Zofii we Lwowie (był nim z krótkimi przerwami do r. 1943). We wrześniu t.r. podjął studia specjalistyczne z historii Kościoła na Wydz. Teologicznym oraz historii i historii kultury polskiej na Wydz. Humanistycznym Uniw. Jana Kazimierza pod kierunkiem Józefa Umińskiego, Kazimierza Hartleba i Stanisława Łempickiego. W lipcu 1938 otrzymał magisterium z teologii na podstawie pracy pt. Działalność wizytatorska ks. Józefa Jakubowskiego w latach 1796–1814. W r. szk. 1937/38 był nauczycielem religii w publicznej szkole specjalnej nr 39 we Lwowie, a w r. 1938 kapelanem w Państwowym Szpitalu Powszechnym oraz w klinikach uniwersyteckich.
W czasie drugiej wojny światowej S. brał udział w l. 1941–4 w tajnym nauczaniu młodzieży we Lwowie, prowadzonym pod kierunkiem Bronisława Włodarskiego. W l. 1940–2 był kapelanem ordynariusza pińskiego bpa Kazimierza Bukraby, który przebywał wówczas we Lwowie. W r. 1942 S. założył tajną Sodalicję Mariańską Żeńską i był do r. 1945 jej moderatorem. Działalność tej organizacji obejmowała również redagowanie i kolportaż miesięcznika „Królowej Swej” i drugiego konspiracyjnego pisma „Wytrwamy”. S. kierował też tajnym teatrem młodzieżowym; współpracował wówczas ściśle i przyjaźnił się z dramatopisarzem Andrzejem Rybickim. We wrześniu 1945 odbyła się promocja doktorska S-a na tajnym Wydz. Humanistycznym Uniw. Jana Kazimierza na podstawie wcześniej, także tajnie obronionej pracy pt. Józef Jakubowski, żołnierz i kapłan (1743–1814) (Kr. 1945).
Jeszcze we wrześniu t.r. S. przyjechał do Krakowa i zamieszkał w domu Zgromadzenia na Stradomiu. W następnym miesiącu rozpoczął wykłady historii Kościoła w Instytucie Teologicznym Księży Misjonarzy i prowadził je z dwiema przerwami do r. 1977. W czerwcu 1946 habilitował się na Wydz. Teologicznym Uniw. Warsz. na podstawie rozprawy Współpraca misjonarzy z Komisją Edukacji Narodowej (1773–1794) (Kr. 1946) i uzyskał veniam legendi z historii Kościoła; rozprawa S-a została krytycznie oceniona przez Jerzego Michalskiego („Przegl. Hist.” T. 38: 1948). W l. 1946–8 S. wykładał historię Kościoła w Studium Teologicznym Ojców Paulinów w Krakowie, w l. 1947–50 dojeżdżał z wykładami do seminarium duchownego w Kielcach. Dn. 22 V 1947 został członkiem Komisji Oświaty i Szkolnictwa PAU.
We wrześniu 1946 S. założył półrocznik „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce”. Redakcja mieściła się w Krakowie w mieszkaniu S-a przy ul. Stradomskiej 4. Pierwszy tom czasopisma ukazał się na początku grudnia t.r., a do końca r. 1948 trzy dalsze; potem nastąpiła dziewięcioletnia przerwa.
W czasie nasilenia polityki represyjnej państwa wobec Kościoła, S. zmuszony do porzucenia działalności dydaktycznej i wydawniczej, opuścił w r. 1950 Kraków i pod przybranym nazwiskiem Adama Sosnowskiego prowadził dorywczo pracę duszpasterską w Chylicach pod Warszawą, w Niewodnicy Kościelnej koło Białegostoku, w Zielonce pod Warszawą, wreszcie od stycznia do maja 1956 przy kościele św. Krzyża w Warszawie.
W czerwcu 1956 S. przyjechał do Krakowa, powrócił do swego nazwiska i działalności. W r. 1957 po wznowieniu „Naszej Przeszłości” ukazały się dwa następne tomy (5 i 6) i ten rytm publikacji pisma utrzymał się aż do śmierci jego założyciela i redaktora. W r. akad. 1957/58 S. prowadził wykłady z historii Kościoła w Wyższym Instytucie Katechetycznym Sióstr Urszulanek w Krakowie. Od czerwca 1957 do maja 1972 (z przerwą w okresie pobytu poza krajem) pełnił funkcję kapelana sióstr augustianek w Krakowie. Dn. 20 VI 1959 został członkiem korespondentem Wydz. Historyczno-Filozoficzno-Teologicznego Tow. Naukowego KUL. W l. 1959–65 brał udział w konferencjach naukowych poświęconych przygotowaniu do obchodów Millennium w Polsce; wygłaszał również referaty podczas sympozjów ogólnopolskich i diecezjalnych (w Gnieźnie, Wrocławiu, Krakowie). W lutym 1961 zorganizował pierwsze seminarium historii zakonów u prezentek w Krakowie.
Od 25 II 1968 do 20 VI 1969 S. przebywał za granicą: do września 1968 we wschodnich stanach USA, a od września do kwietnia 1969 w stanie Parana w Brazylii. Odwiedził tam placówki księży misjonarzy i, co było głównym celem jego wyjazdu, zgromadził materiały archiwalne dotyczące polskich misjonarzy i zarazem do dziejów polskiej emigracji w USA i Ameryce Południowej. Rezultatem tej ogromnej kwerendy było wiele tomów archiwaliów. Starał się też o znalezienie funduszy na budowę planowanego od dawna Instytutu Badań Historii Kościoła w Polsce, połączonego z wydawnictwem. Wygłosił wówczas w różnych środowiskach ok. pięćdziesięciu odczytów. W drodze powrotnej został przyjęty na audiencji prywatnej przez papieża Pawła VI, zatrzymał się potem w Niemczech Zachodnich, gdzie odwiedził kilku historyków Kościoła oraz rodzinę, i 20 VI t.r. wrócił do Krakowa. W l. 1969–72 wygłaszał w seminariach duchownych kilku diecezji oraz w Klubach Inteligencji Katolickiej odczyty o życiu Kościoła w zwiedzanych przez siebie krajach. W dalszym ciągu prowadził pracę rekolekcyjną dla sióstr zakonnych (albertynki, sercanki, szarytki). Od października 1971 wykładał przez 1 semestr historię Kościoła w Instytucie Liturgicznym im. ks. Kordela w Krakowie.
Dn. 18 X 1969 położony został kamień węgielny pod dom Instytutu Badań Historii Kultury Kościoła w Polsce i Redakcji „Naszej Przeszłości” przy ul. Strzelnica w Krakowie. Środki na jego budowę pochodziły z różnych źródeł m.in. z kasy Polskiej Prowincji Zgromadzenia Misji, od prymasa Stefana Wyszyńskiego, od kard. Karola Wojtyły i od innych biskupów, a także od osób świeckich. W czasie budowy S. musiał pokonywać liczne trudności ze strony lokalnych władz partyjnych i miejskich (dłuższy czas budowa była wstrzymana). Ostatecznie w maju 1972 stanął gotowy budynek Instytutu Wydawniczego «Nasza Przeszłość» (jako własność Zgromadzenia Księży Misjonarzy). Dn. 6 V t.r. S. tam się przeprowadził. W tydzień później prymas Wyszyński dokonał poświęcenia domu Instytutu. Mieściły się w nim bogate zbiory archiwalne, które S. przez wiele lat kompletował i biblioteka. Od kwietnia 1972 do listopada 1976 S. zabiegał o utworzenie Instytutu Badań Historii Kościoła w Polsce jako placówki naukowo-dydaktycznej, która miałaby szczególne uprawnienia ze strony Stolicy Apostolskiej i była powiązana z Papieskim Wydz. Teologicznym w Krakowie. Zamierzenia tego nie udało się jednak S-owi zrealizować. Wrzesień 1976 spędził S. w NRF, gdzie m.in. kontaktował się z tamtejszymi historykami Kościoła. W l.n. dolegliwości zdrowotne (nadciśnienie, zespół choroby wieńcowej i miażdżycy) utrudniały mu działalność. Mimo to kolejne tomy „Naszej Przeszłości” ukazywały się ze zwykłą regularnością. W grudniu 1976 S. obchodził uroczyście czterdziestolecie kapłaństwa w Katowicach (w kościele Opatrzności Bożej na Zawodziu) i w Krakowie (w domu Instytutu Wydawniczego «Nasza Przeszłość» i u sióstr albertynek). W ostatnich latach życia S-a wyłoniły się konflikty między nim a Zarządem Polskiej Prowincji Zgromadzenia Misjonarzy. Myślał nawet o wystąpieniu ze Zgromadzenia, o czym pisał w liście do prymasa S. Wyszyńskiego w 1. poł. 1977 r., przedstawiając zarazem plan przekazania pod jego opiekę Instytutu Wydawniczego «Nasza Przeszłość», co spotkało się z jednoznaczną odmową prymasa.
W r. 1979 Rada do Spraw Kultury Stowarzyszenia PAX przyznała S-owi nagrodę im. W. Pietrzaka «za prace badawcze w dziedzinie historii Kościoła i kultury katolickiej w Polsce».
Opublikowany dorobek pisarski S-a liczy 162 pozycje. Poza dysertacjami doktorską i habilitacyjną wymienić należy przede wszystkim prace: Działalność kulturalna misjonarzy polskich w latach 1651–1864 („Polonia Sacra” 1957 nr 2–3, odb. W. 1957), Działalność Zgromadzenia Misji w Tykocinie na polu oświaty (1769–1864) („Nasza Przeszłość” T. 11: 1960, odb. Kr. 1960), Zarys historyczny Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia w Polsce (tamże T. 12: 1960 i odb. Kr. 1960), Wybitniejsi misjonarze Ślązacy w Polsce pierwszej połowy XX wieku (tamże T. 44: 1975, nadb. Kr. 1975). Dużą wagę przywiązywał do współpracy z Polskim Słownikiem Biograficznym (datującej się od r. 1946), w którym zamieścił ogółem 51 życiorysów polskich misjonarzy. Rezultatem wieloletnich badań S-a nad dziejami Zgromadzenia Misji w Polsce był dwutomowy maszynopis Słownika biograficznego Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Polsce za lata 1651–1951 (Kr. 1952, złożony w Archiwum „Naszej Przeszłości”).
Szczególne miejsce w całokształcie działalności naukowej S-a zajmowała „Nasza Przeszłość”, którą redagował z wielką energią i talentem organizacyjnym. Pismo było otwarte zarówno dla badaczy duchownych, jak i świeckich. Przeważały prace z historii średniowiecznej; wiele też miejsca poświęcono historii zakonów, zwłaszcza tych, które przestały istnieć na ziemiach polskich, oraz różnym kwestiom z historii kultury i oświaty. Czasopismo zawierało też wiele materiałów odnoszących się do historii parafii. Ukazywały się również zeszyty specjalne poświęcone, m.in. dziejom pijarów (T. 15), jezuitów (T. 20) i poszczególnych archidiecezji Ziem Zachodnich (T. 22), O. Honoratowi Koźmińskiemu (T. 28), bpowi Józefowi S. Pelczarowi (T. 29). Jest „Nasza Przeszłość” – jak napisał Karol Górski – «jednym z czołowych osiągnięć katolicyzmu polskiego w minionym ćwierćwieczu, osiągnięciem rzetelnym i twórczym. Jest dziełem jednego człowieka, który umie w całej pełni redagować czasopismo naukowe». Począwszy od r. 1956 aż do ostatnich miesięcy życia S. prowadził szczegółowy diariusz zajęć, wizyt i refleksji po spotkaniach z ludźmi, zastrzegł się jednak, że przed upływem 35 lat od jego śmierci nie będzie wolno z zapisek tych korzystać. Nie jest nam znane miejsce przechowywania dziennika. S. zmarł 27 III 1981 w Krakowie. Uroczystości żałobne odbyły się w kościele Księży Misjonarzy na Stradomiu, pochowany został w grobowcu na cmentarzu Salwatorskim.

Portrety: przez F. Guzińskiego (olej, 1961), przez Czesława Skawińskiego (olej, 1971), przez Czesławę Lewandowską-Gorgoń (olej, 1976), przez Stefana Dousę (popiersie spiżowe, ok. 1977) – (wszystkie w Instytucie Wydawniczym «Nasza Przeszłość»); – Szteinke A.. Bibliografia prac Ks. Profesora dra Alfonsa Schletza, „Nasza Przeszłość” T. 36: 1971 s. 29–51; Uzupełnienie i kontynuacja bibliografii prac ks. profesora dra Alfonsa Schletza, tamże T. 50: 1978 s. 40–41; Słown. polskich teologów katol., VII (S. Janaczek); Bańka J., Praca duszpasterska Ks. Alfonsa Schletza, „Nasza Przeszłość” T. 50: 1978 s. 83–93 (fot. wspólne); Bartel W. M., O pracach naukowych Ks. Alfonsa Schletza, tamże s. 27–40; Górski K., Ćwierćwiecze „Naszej Przeszłości”, tamże T. 36: 1971 s. 85–90; Górski T., Społeczne i artystyczne zainteresowania Ks. Alfonsa Schletza, tamże T. 50: 1978 s. 95–107 (fot. wspólne); Jakubowski Z., Ksiądz Alfons Schletz. Szkic biograficzny, tamże T. 36: 1971 s. 21–8 (fot. wspólna); Kopiec J., Kalendarium. Ważniejsze daty z życia Ks. Alfonsa Schletza, tamże T. 50: 1978 s. 7–17 (podob., liczne fot.); tenże, Ks. Alfons Schletz – profesor i wykładowca, tamże, s. 65–82 (fot. wspólna); Kuś J., Ksiądz redaktor Alfons Schletz, „Tyg. Powsz.” 1981 nr 19 s. 2, 6; Niwa P., Śp. ks. Alfons Schletz, „Za i przeciw” 1981 nr 21 s. 9 (fot.); Sczaniecki P., Warsztat pracy Redaktora, „Nasza Przeszłość” T. 50: 1978 s. 57–63 (fot.); Szul D., Tajny teatr młodzieżowy Lwów – Sodaliskowo, tamże T. 36: 1971 s. 53–79 (fot. wspólna); Urban W., Ks. Profesor Alfons Schletz – twórca naukowego organu dla dziejów Kościoła w Polsce, „Prawo Kanoniczne” R. 26: 1982 z. 3–4 s. 214–17; tenże, „Nasza Przeszłość” – dzieło Ks. Alfonsa Schletza, „Nasza Przeszłość” T. 50: 1978 s. 43–56; – Przemówienie żałobne wygłoszone przez ks. biskupa prof. dr Mariana Rechowicza, administratora apostolskiego archidiecezji w Lubaczowie, „Nasza Przeszłość” T. 56: 1981 s. 7–11 (fot. przed s. 1); Wybór listów pisanych do Redakcji i redaktora „Naszej Przeszłości”, Oprac. I. Homola, tamże T. 50: 1978 s. 109–49; – Arch. „Naszej Przeszłości”: sygn. 1 (Zbiór fotografii materiałów do życia i działalności naukowej za l. 1911–61), sygn. 2 (Akta personalne i różne dokumenty z l. 1911–78), sygn. 3 (Recenzje, artykuły i sprawozdania o pracach S-a z l. 1936–78), sygn. 8 (Akta personalne i dokumenty z l. 1945–65), sygn. 29 (Notatnik S-a, zajęcia dzienne 1961), sygn. 46–77 (listy z l. 1933–76), sygn. 103 (Notatki z pobytu w USA w r. 1965, 2 tomy).
Jan Dukała